Relaties en verhoudingen - verlichting
door Leopold Dauwe, clubblad oktober 2000.

Op deze moeilijke vraag gaan we een antwoord proberen te vinden. Een tweede en veel belangrijkere vraag, die veel minder wordt gesteld is: "Welk licht?". Natuurlijk komt er meer kijken bij het houden van planten, ook bodemgesteldheid, waterkwaliteit, temperatuur, enz. spelen een rol. Doch daarover gaan we het nu niet hebben, wel over licht en belichting.

In de loop der jaren heb ik met veel vallen en opstaan allerlei zaken in onze hobby gedaan en zeker een aantal dingen misdaan. Zo ook op plantengebied. En als er daar iets misgaat, wordt er al snel naar de lichtkap gewezen. Wel, voor het ogenblik (het was ooit anders!) is het in mijn aquarium zo gesteld dat alle planten weelderig groeien en sommige zelfs in bloei staan, niet tegenstaande er vrij veel drijfplanten aanwezig zijn en het ganse milieu nogal donker overkomt, vooral op de bodem. Daarbij heerst een temperatuur van 26 - 27 ºC, wat ook al niet zo geschikt is voor de planten. Die temperatuur komt grotendeels doordat mijn baksken is ingebouwd in de muur. Om een te hoog oplopende temperatuur te vermijden nam ik het besluit om die boel open te gooien en er een paludarium van te maken.

Bij de voorbereidingen daartoe kwam ook de vraag "Welke planten?". Toen ik die vraag stelde aan een bevriend bloemist, vroeg hij mij: "Hoeveel licht hebt ge?". De hoeveelheid licht kan men meten door middel van een luxmeter. Een apparaatje dat iedere fotograaf bezit (vroeger toch). Zelf geen fotograaf zijnde, leende ik zo'n luxmeter van een vriend. En dan aan de slag om de lichtsterkte, uitgedrukt in lux, te meten. Ik hoor reeds de vraag: "Wat is het verschil tussen lux en lumen?". Wel lux is de eenheid van lichtsterkte, dus de hoeveelheid licht die een lichtbron uitstraalt. Lumen is 1 lux uitgesmeerd op 1 vierkante meter, vanop een afstand van 1 meter. Dus met andere woorden de verdeling van het beschikbare licht. We zien hier onmiddellijk dat niet alleen de sterkte van de lampen belangrijk is, maar ook de plaatsing, de afstand en de diepte van het aquarium enz.

Ik ging dus aan de slag om enkele vergelijkende metingen te doen. Op een overtrokken morgen mat ik buiten een lichtsterkte van 11000 lux. Op een heldere ochtend mat ik 44000 lux en op de middag in de stralende zon mat ik 88000 lux. Op een afstand van 50 cm van een TL-lamp van 20 Watt mat ik 1200 lux. 4 TL-lampen van 20 Watt op een halve meter afstand leverden 4000 lux. 1 TL-lamp van 20 Watt op een meter afstand leverde slechts 350 lux en 4 TL-lampen op een meter afstand gaven 1300 lux. Verbluffende resultaten, met een ontstellend verschil tussen het zon- of daglicht enerzijds en onze TL-verlichting anderzijds. Ik durf hierna de term "hoeveelheid licht" niet meer in de mond te nemen; we zouden eerder moeten spreken over "hoeweinigheid" licht. We kunnen hieruit besluiten dat de lichtsterkte van bijkomend belang is. Meer van belang is de zogenaamde lichtkleur of het lichtspectrum van onze verlichting. Het "witte" licht van de zon bevat de kleuren van de regenboog, of beter uitgedrukt: "de regenboog laat ons de kleuren van het licht waarnemen". Dat gaat van het onzichtbare infrarood, over rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo, violet en eindigend met het onzichtbare ultraviolet. De fabrikanten van de TL-lampen trachten dit na te bootsen, maar slagen daar steeds maar gedeeltelijk in. Als zodanig hebben we lampen met verschillend kleurspectrum. En dat is belangrijk om weten voor ons aquarianen. Over het algemeen kan men stellen dat we beide uitersten, dus zowel de blauwe als de rode nodig hebben. Het is daarom nodig onze lampen zo te kiezen dat we daaraan kunnen voldoen. Daarbij moet men ook rekening houden dat het blauwe licht veel dieper doordringt in het water dan het rode licht. Er bestaan geen lampen zonder het blauwe deel van het spectrum, wel zonder rood. Op het einde van dit artikel vindt de lezer een vergelijkende tabel van verschillende lampen.

Bij een plaag van bijvoorbeeld blauwe algen zegt men "licht verminderen", met als mogelijke gevolgen bruine algen en verkommering van de planten. Het zal waarschijnlijk interessanter zijn de hoeveelheid licht onveranderd te laten, maar het spectrum te veranderen. Vraag mij niet in welke richting, ik heb daar ook geen ervaring mee, daar ik gelukkig nog nooit met blauwe alg geplaagd ben geweest.

Op zondagmorgen kwam ik in ons clublokaal in gesprek met een van onze jongere leden over deze metingen. Ik had de luxmeter bij en we deden samen een paar proefjes. Buiten in de volle zon (11u) werd 88000 lux gemeten. Binnen in ons lokaal, onder de koepel, maar ook recht in de zon hadden we maar 44000 lux! De toch zo doorzichtige koepel slorpte gewoon reeds 50% van het beschikbare licht op. Hou er dus terdege rekening mee als je de lichtkap boven op een dekruit zet, dat een groot deel van het licht al geabsorbeerd wordt in de ruit zelf! Deze ruit is dan nog dikwijls aangekalkt... Dekruiten maken dat we dubbel zoveel licht moeten voorzien (als we ten minste een zekere lichtsterkte willen garanderen). Beter is - als het kan - de lichtbron rechtstreeks boven het wateroppervlak te plaatsen. Dan nog nebben we verlies door de lichtbreking op het wateroppervlak en van de geringe lichtdoorlaatbaarheid van water (moest dit niet zo zijn, dan was het op 100 m diepte even klaar als op 1 m diepte). Laat het licht schijnen in de duisternis en veel geluk met uw plantenbaksken!

Volgende tabel geeft een overzicht van de verschillende lampen en hun spectrum:

De lamp Gourmet 175 van Sylvania blijkt in de praktijk het meest rood te geven (is dikwijls in gebruik bij de slager).