Blauwe alg. Observeren, meten en snel reageren

Richard Tytgat, voor Aquarianen Gent

De waterkwaliteit in ons aquarium is zowel voor onze vissen als voor onze planten belangrijk. Door de ontbinding van organische stoffen afkomstig van planten- en voedselresten, uitwerpselen en urine van vissen, afgestorven bacteriën... komen o.a. eiwitten, vetten, koolhydraten, nucleïnezuren en sporenelementen vrij in het water De beperkte ruimte waarin dit mineralisatieproces plaatsgrijpt, noodzaakt ons om een oogje in het zeil te houden.

Een goede filtering, weelderige plantengroei en regelmatige tweewekelijkse waterverversing (50 l op 180 l) volstaan niet altijd om de "balans" te behouden. Zo ontstaat dikwijls een explosieve algengroei wanneer de concentraties van nitraten en fosfaten toenemen, meestal in de hand gewerkt door overbezetting van vissen en overmaat aan voedselaanbod.

Het is vooral de blauwe alg die mij jaren een doorn in het oog is geweest. Door hem beter te leren kennen, is deze rustverstoorder echter een bondgenoot geworden. Van zodra er vliesvorming aan de wateroppervlakte optreedt, is dit het signaal dat er iets misloopt en adequaat dient gehandeld dient te worden. De "vliesvlokken" klitten samen tot een drijvende film.

De verschillende stappen die ik onderneem.
* Verwijderen van het vlies door adsorptie met keukenrolpapier. (eventueel herhalen)
- Bepalen van het waterdebiet van de EHEIM potfilter(s); 100 ml/u is voor mij de grens waarop de "grove mousse" dient gespoeld te worden, de filterwatten vernieuwd dienen te worden en liefst ook bacteriën worden toegevoegd. Nitrificerende bacteriên zijn immers zeer trage groeiers die instaan voor de verdere aërobe afbraak van het ammonium (afbraakproduct van eiwitten), namelijk: NH₄ (ammonium)-> NO₂ (nitriet) -> NO₃ (nitraat).
-  Bepalen van enkele waterparameters, pH, NH₄, NO₂, NO₃ en PO₄ (fosfaat) (zie tabel vak C en D). De pH-waarde schommelt rond de 7,1 à  7,2 en de NH₄ en NO₂ concentraties zijn doorgaans ± 0 mg/l, wat op een goede afbraak wijst. De concentraties van NO₃ en PO₄ blijven in de tijd echter toenemen en bereiken tenslotte waarden die bijdragen tot ontwikkeling van blauwe alg. 
- Het terugdringen van de hoeveelheden NO₃ en PO₄, respectievelijk met een ionenwisselaar (IIONAC SR7) (Eurowater) en een fosfaatbindend graniet, (PHOSVEC van SERA) zie tabel vak D.

Uitleg bij de tabel.
-  Linkse kolom: bevat de onderzochte parameters, NH₄, NO₂, NO₃ en PO₄
- Verdere indeling van de tabel in 4 vakken (A, B, C en D)
- Vak A bevat grenswaarden, vooropgesteld door toeleveringsfirma's van aquariumbenodigdheden (SERA, JBL, EHEIM) en verder ook nog de heer H.J. Krause (Duits wetenschappelijk onderzoeker). De overeenstemming van deze grenzen bij de verschillende leveranciers is goed te noemen voor de verschillende parameters. Het is opvallend dat de firma EHEIM twee niveaus aangeeft, namelijk een optimale waterkwaliteit voor alle parameters.
- Vak B: Amazonegebied en het Tanganyikameer. De verschillende pH- waarden vallen onmiddellijk op, nl.: Amazone - pH 7. De concentraties van de andere parameters zijn laag ten gevolge van de massale waterverdunning.
- Vak C bevat verschillende watertypes.
 DW = drinkwater in Vlaanderen, maximum toelaatbare normen volgens het besluit van de Vlaamse Regering (BVR) van 13/12/2002.
 LW = leidingwater in Eke-Nazareth (2008), voldoet aan DW (zoals hierboven aangegeven)
RW = regenwater in Eke-Nazareth (2008). Hier zijn de lage pH-waarden (pH 4,7) te wijten aan de CO₂ uit de lucht. De NO₃- en PO₄ concentraties zijn goed (zie vak A: EHEIM).

AW = aquariumwatersamenstelling (2 delen LW + 3 delen RW). Dit stemt overeen met een goede waterkwaliteit: pH 7,1-7,2; NH4 en NO₂: 0 mg/l. NO₃: ± 13 mg/l en PO₄ ± 0,26 mg/l (zie vak A)
- Vak D: Bevat de vergelijking van 2 stalen aquariumwater telkens er blauwe algen optraden (waterstaal respectievelijk van 30/11/2007 en 12/12/2008). De zeer lage concentraties van NH₄ en NO₂ wijzen erop dat de biologische afbraak door nitrificerende bacteriën in gunstige aërobe omstandigheden verloopt. De zeer lage concentratie NO₃ (1,1 mg/l van AW staal 30/11/2004) kan door de inschakeling van een Biotriop-stabilisator van de firma DENNERLE worden verklaard (nvdr: of omdat er veel planten in het aquarium staan). De concentraties PO₄ (± 3,2 mg/l) in staal 30/11/2004; NO₃ (± 32,6 mg/l) en PO₄ (± 0,6 mg/l) in staal 12/12/2008 overschreden duidelijk de door vooropgestelde waarden (vak A). Uit de gezamenlijke gegevens kan men misschien besluiten dat het voornamelijk PO₄ is dat verantwoordelijk is voor blauwe alg.
- Finale meetresultaten na de onderdrukking van de blauwe alg door de concentraties aan NO₃ (via ionenwisselling) en PO₄ (binding) te verlagen (AW van 12/12/08) De nitraat- en fosfaatconcentraties werden teruggebracht van: NO₃: 32,6 mg/l tot 14 mg/l en PO₄ van 0,6 mg/l tot 0,16 mg/l. Dit is volledig in overeenstemming met de grenzen bepaald door EHEIM.

Besluiten.
* Door snel op te treden kan blauwe alg gestopt worden.
*De "hoofdverdachte" voor de zich zeer snel ontwikkelende alg is waarschijnlijk een te hoog PO₄ gehalte en in de tweede plaats een te hoge NO₃ concentratie.
* Een goed onderhouden filter draagt bij tot een adequate, aërobe afbraak door nitrificerende bacteriën (NH₄ -> NO₂ -> NO₃).
* Alleen labmetingen geven betrouwbare informatie vermits we te doen hebben met zeer lage concentraties. Ter vergelijking; ingesloten aquariumkleurtesten zijn niet gevoelig genoeg (zie vak D).
*Eiwitrijke voeding met o.a. Artemia, vlokkenvoer, spirulina, enz... dienen beperkt te worden, ook een te grote visbezetting dient men te vermijden.
* Niet alleen uit esthetisch oogpunt maar ook voor het biochemisch evenwicht en het belang van de gezondheid van onze vissen is een beplant aquarium aan te bevelen.

Kenmerken van blauwgroene algen.
Het species Oscilalatoria bleek na microscopisch onderzoek aanwezig te zijn. Dit vormt een kluwen van draden bestaande uit multicellulaire kettingen. De cellen vertonen een gelijkaardige structuur als die van bacteriecellen. De meesten doen aan fotosynthese en bezitten chlorofyl en blauwgroene pigmenten. Ze vermenigvuldigen zich zeer snel en zetten zich af als blauwgroene vellen op alles en nog wat. Als stikstofbron gebruiken ze NH₄, en NO₃, sommige zelfs atmosferische stikstof. Ze hebben ook een muffe geur.

Dankwoord.
Van deze gelegenheid wil ik gebruikmaken om iedereen te danken die op de een of andere manier bijgedragen heeft tot het uitbreiden van mijn inzicht en kennis van de fascinerende aquariumwereld.

Literatuur:
- C. Kasselmann, Aquariumplanten
- HJ. Krause, Aquariumwasser
- Dr. J. Etsheidt, Het zoetwateraquarium
- Dr. JP. Voets, Micro- organismen ten dienste van de milieusanering
- M. Frobisher, Fundamentals of microbiology